Transkripcija njedźelnišeho přinoška wot 06.02.2022: Katolska cyrkej – što nětko?
Hauptinhalt
04. pražnika 2022, 09:25 hodź.
Znjewužiwanje pod třěchu katolskeje cyrkwje – tuta tema je w Němskej z lěta 2010 na zjawnosć přišła. Njedawne wozjewjenje posudka w arcybiskopstwje Mnichow (20.01.22) bu z napjatosću wočakowane – a po tym horco diskutowane. Tež my smy zašły tydźeń rozprawjeli. Dźensa chce Monika Gerdesowa wobšěrnišo informować: Kajke je dotalne wuwiće a što je cyrkej činiła a dale čini za wuswětlenje a předźěłanje, kak móhło dale hić. Abo hinak prajene: „Katolska cyrkej – što nětko?“
Na swětowej cyrkwinskej runinje njebě splažne znjewužiwanje respektiwnje seksuelna namóc měšnikow napřećo dźěćom a młodostnym po druhej swětowej wójnje a w 50 lětach po tym žana tema. Přeco dźěše wo jednotliwe pady. Na přikład 1994, to dopokaza so iriskemu měšnikej, zo je přez 40 lět znjewužiwał 90 dźěći. Jeho zasudźichu na 12 lět jastwa, wón pak bórze po tym w jastwje zemrě. W lětach po tym napadnu štyri skandale – w Awstriskej, we USA, Chile a Awstralskej. Tak wukopa so 1995, zo je Wienski arcybiskop Groer so něhdy jako wučer nabožiny na seminaristach přešoł. Wón wotstupi, a so cyle wróćo sćahny. We diecezy Boston wuslědźi a wozjewi so 2002, zo je 90 měšnikow přez lěta 1000 dźěći znjewužiło. W Chile dyrbi tohorunja 2002 arcybiskop wróćo stupić, kiž je sam dźěći a seminaristow znjewužiwał. Pozdźišo bamž jeho jako klerika pušći – to rěka njesmě wjac měšnistwo wukonjeć - dotal prěni raz, zo dóstanje tak wysoki dostojnik najwjetše cyrkwinske chłostanje.
To wšo bě daloko preč wot Němskeje. To, štož dźensa cyrkej a towaršnosć zaběra, započa so 2010 w Berlinje. Něhdyši šuler jezuitskeho elitoweho gymnazija – canisiusoweho collega – je lětdźesatki hłuboko w sebi zarył a zabył seksualizowanu namóc, kotruž je tam w 70-tych lětach jako 13-lětny nazhonjał. Ale jako něhdyšeho sobušulerja připadnje zaso zetka, kotryž je to samsne přećerpjeł, so nadobo dopomni. Mały přećelski kruh potrjechenych so wutwori. Třo z nich du zhromadnje k tomu, kiž je mjeztym tam rektor, Klausej Mertesej SJ. Měšnik a jezuit jim wěri. Jeho přejědźe: To njemóža jednotliwe pady być. Wón napisa list 600 něhdyšim šulerjam tuteje doby, a namołwi jich so přizjewić, jeli su sami znjewužiwani byli. Po tym, zo tež jedna nowina tutón list wozjewi, so sta potrjechenych, tež z druhich institucijow, přizjewi. Potrjecheny Matthias Katsch je potom z dalšimi potrjechenymi załožił iniciatiwu „Eckiger Tisch“, kotrejež rěčnik tež je. Zasadźuje so za zajimy potrjechenych a je dźensa w medijach husto jich mjezwočo. Wón móže derje rěčeć, wšako je filozofiju a politiku studował, a w terapijach swoje poćežowanja nawuknył přewinyć. Mnozy druzy potrjecheni tajke zbožo njemějachu – a psychiske sćěhi znjewužiwanja jim znjemóžnja, wo swojich ćerpjenjach powědać, dokelž jich to přeco znowa trawmatizuje. Jim chce wón swój hłós dać. - Tam, w canisiusowym kollegu w Berlinje so před 12 lětami potajkim wuwědomjenje a předźěłanje znjewužiwanjow w Němskej započa. A pomału po tym tež w swětowej cyrkwi.
*******************************************
Mnichow, 20. januara 2022. Předstaji so posudk, kiž je arcybiskopstwo same do nadawka dało. Je to dalša, jara wobšěrna njewotwisna ekspertiza wot juristow, po Aachenje, Berlinje a Kölnje. Je 1.900 stronow sylna. 497 dokumentowanych woporow a 235 pozdatnych skućićelow wot 1945 hač do 2019 - to je bilanca ryzy po ličbach.
Štož pak tež w dokumenće steji: Kak su zamołwići jednali? Kotre struktury zmóžnichu znjewužiwanje a tyjachu mjelčenju, zatajenju po tym? Čehodla bě móžno, zo buchu za seksuelne znjewužiwanje wot statneje justicy zasudźeni měšnicy jenož přesadźeni, bjez toho zo nowa wosada jich zašłosć znaješe, tak zo móžachu so znowa na dalšich młodych wosadnych – husto ministrantach abo šulerjach jich nabožneje wučby - přeńć? - Posudk móže sej kóždy zajimc nětko w interneće sam přečitać, steji na stronje kanclije Westpfahl-Spilker-Wastl, kotraž je jón wudźěłała.
Arcybiskop Mnichowa, kardinal Marx, přizna po wozjewjenju, zo je sam zmylki činił. Za swoju najwjetšu winu ma, zo je potrjechenych přewidźał. Posłownje rjekny: „Njedawaše pola nas – a sym 25 lět biskop – žadyn woprawdźity zajim na jich dóńće, na jich ćerpjenju, a to ma po mojim měnjenju tež systemiske přičiny.“ Tole so tež hižo w předchadźacych posudkach wukristalizowa: Zo njeje cyrkwinskim zastojnikam wo wopory šło, ale wo to, zo wostanje mjeno cyrkwje njewopancane. Ju su škitali. Woporam so tež husto wěriło njeje. Standardy za njewotwisne předźěłanje seksuelneho znjewužiwanja w katolskej cyrkwi Němskeje dawa hakle wot 2020.
Tachantski farar Wito Sćapan, dekan a zamołwity za serbske naležnosće w biskopstwje, měni k dopóznaćam Mnichowskeho posudka:
Wobsah wozjewjeneho posudka je mi jenož zdźěla znaty – njejsym jón čitał, wšak je jara wobšěrny. Tola porazy tajke wozjewjenje kóždy raz a kóždeho z nas. Hdyž-li biskopstwa kóžde tři měsacy swoje posudki wozjewja, prašam so, hač smy kóždy raz poraženi a potrjecheni faktow dla. Při wšěm – je tomu, zo je so dowěra do cyrkwje zraniła a nic jenož přesłapiła. Je a wostanje nadawk biskopstwow, ze wšěmi statnymi a njewotwisnymi zarjadami pady pruwować a dalšim njeskutkam zadźěwać. Tole njepłaći jenož za cyrkwje, ale za wšitke wobzory zhromadneho žiwjenja, za swójby, šule, internaty a sportowe towarstwa a dalše. Tomu słuži mjez druhim tež njewotwisny zarjad knježerstwa, kotryž z cyrkwju zhromadnje dźěła. Tematizowanje tež w zwisku ze wokomiknym synodalnym pućom mam za wažnu kročel.
Dr. Anja Pohončowa je z čłonku „Serbskeho pastoralneho ruma“ – to je gremij, kiž so z přichodom serbskich katolskich wosadow zaběra a za to koncept wudźěła. Tež wona ma měnjenje k najnowšim dopóznaćam:
To je za mnje absolutnje njezrozumliwe a njeakceptabelne, zo cyrkej jako wjednistwo, jednotliwi biskopja, a wyše, prosće škitaja měšnikow, kiž su skućićeljo – ale runočasnje njejsu zwólniwi, so do pozicije woporow zamyslić, jich škitać, jim připosłuchać - ale spytaja dale tute wěcy zatajić. To je za mnje absolutnje njeakceptabelne.
Što dyrbjeli po jeje měnjenju prěnje konsekwency z Mnichowskich dopóznaćow być?
Nětko, po telko lětach, je skónčnje na času, wšitko na blido połožić, wšitko wotewrěć. A tež tak sprawni być, zo woprawdźe tam, hdźež je so něšto zatajiło, zo tući ludźo dyrbja ze swojich pozicijow wróćo stupić. To njeje akceptabelne, hdyž mamy přeco hišće biskopow abo na druhich městnach ludźi, kiž su tute wěcy zatajili, ale přeco hišće móža tež tutón proces sobu wowliwować – dokelž su woni w tutej poziciji.
Při tym njeje tak, zo njeby so wot Berlina 2010 hač do Mnichowa 2022 docyła ničo stało. Ale - to traje, a traje … Jedne lěto po wozjewjenju skandala w Berlinje bu prěnja wědomostna studija, kiž nasta w nadawku němskeje biskopskeje konferency , wozjewjena. W njej zajimowachu so skerje za profile skućićelow, što – na přikład kotre psychiske wosebitosće – je jich k skućićelam ščiniło – wažne za spěšniše spóznaće strachow a profylaksu. Wosom lět traješe hač k zakónčenju prěnjeje zakładneje studije za wšě němske biskopstwa. Wuńdźe 2018. Napisana wot njewotwisneho slědźerskeho konsorcija wšelakich wědomostnych institucijow z třoch městow – Mannheim, Heidelberg a Gießen. Tohodla je to takmjenowana MHG-studija. Po njej so prěni wukřik roznjese: Wot časa po wójnje hač do přitomnosće naliči studija 3.677 woporow a 1.670 měšnikow jako skućićelow!
A pola nas? Drježdźansko-Mišnjanske biskopstwo bu za čas wot 2000 přepytowane – poda zjawnosći pak same wot so dalše daty wo wšěch znatych padach znjewužiwanja wot 1953. A po tym wupada takle:
Znate je 15 wobwinowanych měšnikow (mjez nimi tež mjeztym zemrěći) – to je 3,2 % měšnistwa - a 28 woporow. Třo měšnicy buchu dla swojich přeńdźenjow z měšnistwa pušćeni a laizowani. Biskop Heinrich Timmerevers je so tehdy před štyrjomi lětami w mjenje biskopstwa pola woporow zamołwjał. Je rjekł: „Hańbuju so za to, zo su klerikojo a rjadnicy čłowjesku dostojnosć dźěći, młodostnych a škita potrěbnych z nohomaj teptali.“ Slubi konsekwentne rozjasnjenje wšěch padow a samozrozumliwe zhromadne dźěło ze statom a justicu.
Wot dohromady 27 biskopstwow Němskeje dźensa, po 12 lětach, w nic cyle třećinje samostatna studija za cyłe biskopstwo předleži, třećina žanu nima, a kusk wjace hač třećina je ju do nadawka dała, na njej so pak hišće dźěła. Dieceza Drježdźany-Mišno je lětsa 28. januara wozjewiła, zo chce posudk do nadawka dać. Nic sama – hromadźe z biskopstwom Zhorjelc, arcybiskopstwom Berlin a katolskim wojerskim dušepastyrstwom. Za to ma so hač do nalěća njewotwisna, přewažnje eksterna komisija wutworić, kotrejž wot znjewužiwanja potrjecheni přisłušeja. Tuta dyrbi ramik a kriterije postajić, kotrež ma posudk potom spjelnić. Hakle potom so do nadawka da – takle to rěčnik biskopstwa Michael Baudisch wopisuje.
*******************************************
Někotrym tole wšo předołho traje. W jednej z diskusijow zašłych dnjow słyšach: „Cyrkej je šlink we winicy knjezowej.“ Wuskutk: Cyrkwi jeje wowcki z pastyrnje ćeknu. Jich sćerpnosć je dowučerpana. Nimaja žanu dowěru wjace, zo je cyrkej hišće kmana, karu sama z błóta wućahnyć. Jeničce w lěće MHG-studije (2018) w Němskej 200.000 ludźi z cyrkwje wustupi.
Po najnowšich wozjewjenjach nowu žołmu w Bayerskej wobkedźbuja. Anja Pohončowa, čłonka Serbskeho pastoralneho ruma:
„Ja móžu jara derje rozumić, hdyž přez to wjele wěriwych praja: To njeje hižo moja cyrkej, ja nochcu hižo čłon tuteje cyrkwje być. Ja sama čuju pak so tež… Ja čuju so bjezpomocna. Dokelž ja sama njemóžu jako cyle normalna katolska wěriwa něšto změnić. Ja prosće njemóžu. A tohodla, sej myslu, tež wjele wustupja, dokelž to je jeničke znamjo, kiž móžeš sadźić. Za mnje wosobinsce to njeje žadyn puć
Puć by snano mjez druhim był, zo nětko lud Boži stanje, jednori wěriwi, lajkojo, a sej změny žadaja. Zasadne změny. Kak móhli te wupadać, wo tym z lěta 2019 takmjenowany „Synodalny puć“ wuradźuje. 200 ludźi – połojca klerikarjo a biskopja, połojca lajkojo.
Jich wołanje za zasadnymi reformami je wulke – znajmjeńša wot wjetšiny. Diskutuja wo klerikalnej mocy a rizikowych faktorach za znjewužiwanje w cyrkwi, wo formach měšniskeho žiwjenja, wo wjetšim prawje soburěčenja za lajkow a žony.
Ći, kotrymž wšo definitiwnje přepomału dźe, su wot znjewužiwanja potrjecheni. Skućićel je snano dóstał dwě lěće, štyri lěta abo šěsć lět – woni maja takrjec „čas žiwjenja“. Zo dóstanu připóznate wopory tuchwilnje zwjetša pawšalnje 5000 eurow plus terapijowe kóšty, mnozy z nich skerje jako „symboliske“ widźa. To njeje, štož by swětne sudnistwo připóznatemu woporej jako woprawdźite narunanje za zhubjene lěta připóznało - za to, zo buchu husto njekmani swoje powołanje wukonjeć, abo swójbu załožić, a mnozy z nich su wjacore suicidy pospytali. Žadaja sej woprawdźite narunanje, kotrež sej tute mjeno zasłuži.
Dale chcedźa, zo so jim wěri, zo jich chutnje wzaja, zo maja empatiju z nimi. Zo cyrkej z nimi rěči – a nic jenož ze skućićelemi. Kak ćežko bě jim tehdy jako dźěćom – kak ćežko je kóždemu znjewužiwanemu dźěsću tež dźensa, někomu so dowěrjeć – pokaza fakt: Jedne dźěćo w tutym połoženju dyrbi přerěznje sydom dorosćenych narěčeć, prjedy hač jemu jedyn wěri. Kotre wobojane dźěćo je tak husto zmužite z poslednjej mocu? Tež tohodla přińdu někotre pady hakle po lětdźesatkach na swětło. Potom njepomha rjec: Ach, skućićel je njeboh, …. Cyłe swójby su sobu ćerpjeli, abo we wosadach bě wony měšnik ćmowy blak, dawachu jenož šukotanja – cyrkej ma so tutej zašłosći při wšěm stajić, potrjechenym wosadam puć předźěłanja poskićeć, so naprašowanjam stajić.
*******************************************
Trěbna je kultura „na-to-hladać“ we wosadach - město „preč-hladać“ . Skedźbliwosć město zamjelčenja a šukotanja. To je ćežko, dokelž je seksualita často tabu, to su wěcy, wo kotrychž nichtó rady njerěči. To praji tež dr. Anja Pohončowa:
To je w tajkich mjeńšich kruhach, je to wjele ćešo, hdyž so jen tak derje znaje, to woprawdźe tež wěrić – zo je tam, snano, jedyn duchowny tajke něšto činił…Tam su wšitcy wěriwi napominani, wo tym přemyslować a sam tež rat přepruwować: Znaju ja tajke něšto? Sym ja raz něšto słyšała? Sym ja mjelčała? Abo sym tola spytała, to někomu dale prajić? Tob y so dyrbjał kóždy sam prašeć.
Haj, tež to słuša k prócy, złe zadźěwać – k prewenciji.
Wězo, my njesměmy nětko wšitkich zasudźić. Ja z toho wuchadźam, zo je to tola minimalny dźěl našich duchownych, kiž su tajke njeskutki činili. Ale kóždy dyrbi tež zwólniwy być, so z tym raz rozestajeć, přemyslować, kak by jen móhł tomu zadźěwać, zo so tajke něšto wospjetuje.
Při tym su posudźowarjo Mnichowskeje analyzy katolsku cyrkej znajmjeńša za prewenciju w zašłych lětach chwalili. Tule je cyrkej wulke kroki doprědka činiła. - W biskopstwje Drježdźany-Mišno maja mjeztym za potrjechenych (abo dawarjow pokiwow) jako prěnich narěčenskich partnerow njewotwisnych fachowcow. Jich kontaktne daty steja na internetowej stronje biskopstwa. Biskopski poradźowanski gremij, w kotrymž potrjecheni sobu skutkuja, so po potrjebje zeńdźe ke konkretnym padam abo prašenjam. Porjad němskich biskopow z lěta 2020 wo prewenciji, - što so na přikład stanje, hdyž pokazka na pad znjewužiwanja dóńdźe, a kak ze zasudźenymi měšnikami wobchadźeja – to wšo móžeš w interneće na stronje biskopstwa čitać. Tež za serbske wosady su byli kubłanja k zadźěwanju znjewužiwanja. Dekan Wito Šćapan:
Wukubłanje za wšitkich hłownohamtskich sobudźěłaćerjow we wosadach - za duchownych, kantorow, katechetow - su so we wšelakich formatach přewjedli, k tomu słušeja tež wotpowědne dalekubłanja, kotrež su winowatostne. Nimo toho ma předležeć aktualny policajski posudk (Erweitertes Polizeiliches Führungszeugnis) Čestnohamtscy sobudźěłaćerjo, maćerje, nanojo při wosadnych zarjadowanjach kaž na přikład Nabožne prózdninske dny abo kubłanske dny - hač z přenocowanjom abo bjez tajkeho - maja so kubłać, nic jenož powučić. Kóžda wosada ma wudźěłać za sebje prewenciski porjad, kiž so mjenuje „institucionelny škitny koncept“. Tutón so nałožuje za přihoty zarjadowanjow z dźěćimi, młodostnymi a wosobami, kotřiž trjebaja wosebity škit (Schutzbefohlene). Do tajkeho słušeja tež formulary, kotrež potwjerdźa dalekubłanje abo wukubłanje, znajmjeńša pak powučenje. Porjad ma so wot wosadneje rady schwalić a kóždemu wosadnemu spřistupnić.
Wšě 37 wosadow we biskopstwje je nastajiło hač do kónca zašłeho lěta tajki “institucionelny škitny koncept”, wězo tež serbske wosady. Zo je to wjace hač jenož formalija, kiž dyrbi nažel być, wě předsydka Chróšćanskeje wosadneje rady, Jadwiga Nukowa. Koncept je wažny za to...
...zo bychu so dźěći a młodostni w ramiku zarjadowanjow we wosadźe derje a škitani čuli a byli. Ale tež ze strony čestnohamtskich, zo woni wědźa na wěstych dypkach, bliskosć a distancu dźěćom a młodostnym napřećo derje posudźować. Jedyn přikład: Hdyž so dźěćo zrani, potom měł ja jako čestnohamtski wobkedźbować, kak daloko chce tute dźěćo być wobjimane a kak daloko dźěćo pokaza, zo nochce tu bliskosć.
We koncepće steja potom tež mjena nazhonitych wosadnych, kotřiž su za dorosćacych we dwělomnych padach njewotwisna kontaktna wosoba, kotrymž móža hić a so dowěrjeć.
*******************************************
Cyle na kóncu pohladajmy na swětowu cyrkej. Tam so wot 2018 tež tójšto hiba – nic pak dosć, praja kritikarjo.
Kaž błysk do cyrkwje zadyriło bě, štož so tehdy (2018) w Chile sta. Prěnjemu razej w stawiznach katolskeje cyrkwje bě kompletna biskopska konferenca - wjace hač 30 biskopow – bamžej zhromadnje swój wotstup poskićiło. Pozadk běchu přepytowanja přećiwo 148 cyrkwinskim sobudźěłaćerjam, kotrež buchu wobwinowani znjewužiwanja 250 woporow.
Ani lěto po tym, w februaru 2019, wotmě so w Romje we Vatikanje swětowa konferenca ke skandalej znjewužiwanja – takmjenowana „Dźěćaca škitna konferenca“. Jeje cil bě, po cyłym swěće stworić wědomje biskopow za tutu problematiku. „Přewinyć kultury „omerty“, to rěka mafiozneho mjelčenja, kriminelneho komplicowstwa…“, tak rysowaše jedyn z arcybiskopow tehdy jedyn z cilow konferency. Wšako w Afriskej a Aziskej hišće husto měnja, zo je to jenož problem zapada – europy, a sewjerneje Ameriki. - A dalša roztorhanosć katolskeje cyrkwje so na dźěćacej škitnej konferency pokaza. Mjeztym, zo su mnozy w Romje zhromadźeni biskopja woprawdźe potrjecheni, so hańbuja, su sylzam blisko – stupitaj so konserwatiwnaj kardinalej Raymond Burke a Walter Brandmüller a wozjewitaj, zo su homoseksualni w cyrkwi na wšěm wina a zo njedawa lěpšeho škita za dźěći hač: citat „njeskrótšenu wučbu cyrkwje“.
***
December 2019: Bamž Franciskus wotstroni nablaku „bamžowske potajnstwo“ w padach znjewužiwanja . Z tym wotpadnje winowatosć mjelčenja. A wotnětka smědźa swětne justicne zarjady cyrkwinske podłožki za přepytowanja pedofilnych padow wužiwać.
2021 je so skónčnje cyrkwinske prawo nastupajo cyrkwinskich chłostanjow a cyrkwinskich procesow znjewužiwanja dla změniło. To běchu sej potrjecheni dawno žadali. Zasadnje wšak ma so kóždy seksualny skućićel statnej justicy wozjewić – njedawa žane paralelne tajne sudnistwo – cyrkwinske prawo takrjec přidatnje chłosta ze specielnymi cyrkwinskimi naprawami. Najhórše móže być pušćenje ze stawa jako klerik, z čimž ma skućićel powołanski zakaz. Wosebitosć je nimo toho, zo so njeskutki we swěće njemóža wjac chłostać, hdyž su dlěje hač 20 lět nimo. Tajke zalětnjenje smě so w cyrkwi při ćežkich padach wusadźić – dźe potajkim dale hač we swětnym prawje. Nowa je wotnětka změna perspektiwy. Dotal bu znjewužiwar chłostany, dokelž je swój slub celibata złamał. Reformowane cyrkwinske prawo zasudźi jeho nětko za to, štož je woporam načinił: njeskutk přećiwo žiwjenju, dostojnosći a swobodźe čłowjeka.
Najlěpše zakonje ničo njepomhaja, hdyž so njenałožuja. Tohodla je bamž Franciskus šefow skućićelow sobu na jich winowatosće dopomnił – biskopow: Štóž njeskutki zataji abo skućićelow kryje, čini so chłostajomny.
Fachowc cyrkwinskeho prawa Thomas Schüller praji: wšo krok do praweho směra. Pomały krok. Štož jemu – a potrjechenym - faluje: Zo tež reformowane prawo njediferencuje mjez njeskutkami. Hač njehorne přibližowanje, njehorne dótknjenje, eksibicionizm abo wumocowanje – wšo pawšalnje pod napismom: „Přestup šěsteje kaznje: Njełamaj mandźelstwo“. (Katolski měšnik je slubił, bjez mandźelstwa žiwy być.) Fachowcy praja: to maja sej sudnicy ćežko, přiměrjene chłostanje namakać. A zastupjer přirady potrjechenych při Němskej biskopskej konferency wobžaruje, zo wopory dale nimaja žanežkuli prawa we tutych procesach: Njemóža jako pódlanscy skóržbnicy wustupować (němsce: Nebenkläger), kaž je we swětnym prawje normalne. Njedóstanu dohlad do aktow. Wobskorženy dóstanje prawiznika a smě so zakitować – wopor nic. A cyły proces so wotměwa dale jenož internje, z wuzamknjenjom zjawnosće. Wusudy so njewozjewja.
*******************************************
Katolska cyrkej – što nětko? To smy so spočatnje prašeli. Fakt je: Tak, kaž je, njemóže dale hić. Bjez radikalneho woprawdźiteho nakazanja na wšěch runinach njepóndźe. A nic jenož biskopja su prašani. Wšitcy wěriwi tworja cyrkej. Tež woni noša moralisku zamołwitosć sobu – kóždy na swojim městnje. Kóždy křćeny. Najskerje najwjace z nich dyrbi sej wot druhich tuchwilu prašenje lubić dać: Čehodla činiš tam hišće sobu? Haj, čehodla? Ja (awtorka tuteho přinoška, Monika Gerdesowa) móžu jenož za sebje wotmołwić: Dokelž wěrju do principa nadźije. Ja so hišće nadźijam, zo so hrěšnej cyrkwi nakazanje radźi: k tomu słuša, (to wě katolikowka wot swojeje prěnjeje spowědźe): sprawne wobželnosćenje, jasne wuznawanje a zakładny přewrót – w tym padźe k cyrkwi, kotraž zakłady swojeje křesćanskeje wěry wjace njepřeradźi, ale je z błyšćacym přikładom. Za to słowa njedosahaja. „Na jich skutkach jich spóznajeće“, rěka w ewangeliju.
